Interview met professor Levenslooppsychologie Nele Jacobs (2)

In het kader van haar welzijnblogs interviewt Pascale Nele Jacobs (44), professor Levenslooppspychologie bij de Open Universiteit en in die hoedanigheid verantwoordelijk voor de master afstudeervariant Levenslooppsychologie. Haar interesse ligt vooral op het vlak van positieve geestelijke gezondheid in het dagelijks leven. Een gesprek over floreren, veerkracht en de positieve gezondheidseffecten van positieve emoties alsmede hoe eigen regie over belangrijke aspecten van ons leven ons welbevinden kan vergroten.

Waardoor wordt bepaald of we positieve emoties ervaren?

Uit onderzoek naar het ervaren van positieve emoties in het dagelijks leven bij tweelingen blijkt dat erfelijke factoren hier nauwelijks een rol in spelen. Het ervaren van positieve emoties wordt door omgevingsfactoren en context bepaald. In dat onderzoek hebben we verschillende soorten positieve emoties bij elkaar genomen. Positieve emoties kunnen immers onder andere ingedeeld worden in high arousal en low arousal positieve emoties. Met arousal bedoelen we energie. De low arousal positieve emoties brengen kalmte en rust, de high arousal positieve emoties brengen opgewektheid en uitbundigheid. Daar ik denk dat ze allemaal wel in bepaalde mate bijdragen aan dat algemeen gevoel van welbevinden zou het wel interessant zijn om per specifieke positieve emotie na te gaan in welke mate deze door erfelijke factoren en/of omgevingsfactoren beïnvloed wordt. Als positieve emoties door factoren uit de omgeving beïnvloed worden, geeft dat immers ook mogelijkheden om zelf bewust op zoek te gaan naar die positieve emoties.

Is het kunnen voeren van de eigen regie over je leven ook een factor die bijdraagt aan welbevinden?

Als mensen het gevoel hebben dat ze autonomie hebben over belangrijke aspecten van hun leven gaat dat inderdaad gepaard met meer welbevinden. Uit recent onderzoek blijkt dat het gevoel van zelf keuzes te kunnen maken fluctueert doorheen de levensloop. Op sommige momenten hebben mensen het gevoel zelf hun leven te kunnen sturen, op andere momenten is dat gevoel minder aanwezig. Het belang van autonomie over de eigen levensloop sluit ook aan bij het mensbeeld dat ik voor ogen heb. Toen ik nog studeerde werd ik getroffen door het gedachtengoed dat vorige eeuw werd ontwikkeld door Carl Rogers. Hij stelt dat het inherent is aan de mens om te streven naar zelfontplooiing.

Persoonlijke tegenslag leidt tot negatieve emoties. Als je de tegenslag weer te boven komt, heb je veerkracht. Speelt erfelijke aanleg daarin een rol?

Mensen verschillen in de mate waarin ze veerkrachtig met tegenslag omgaan. Een stukje is inderdaad genetisch bepaald maar veerkracht wordt ook beïnvloed door ervaringen uit het verleden. Onder veerkracht verstaan we psychologische flexibiliteit: ben je in staat om op basis van wat er is gebeurd jouw toekomstbeeld bij te sturen? Het gaat dan om de mogelijkheid om te kunnen accepteren wat heeft plaatsgevonden. Er bestaat de neiging om te ontkennen, te verdringen, te negeren. Maar beter is om die negatieve emoties toe te laten voor wat ze zijn. En van daaruit kun je je dan de vraag stellen hoe je je toekomstbeeld kunt reconstrueren rekening houdend met wat zich heeft voorgedaan. Sommige mensen sturen dan hun leven bij omdat ze hun prioriteiten hebben herschikt. Dat vergt moed en dingen durven loslaten. Dat is heel moeilijk, vooral als je al eerder een bepaalde stabiliteit hebt moeten loslaten doordat je een verlies hebt moeten ervaren.

Wat is het verschil tussen veerkracht en posttraumatische groei?

Posttraumatische groei is als je er sterker uit komt nadat je een trauma of een negatieve gebeurtenis hebt meegemaakt. Dat kan op spiritueel of sociaal vlak zijn, bijvoorbeeld omdat je een nieuwe ontdekking voor jezelf doet. Die groei kan zich immers in verschillende levensdomeinen voordoen. Veerkracht kan leiden tot posttraumatische groei en daar aan bijdragen. Mensen die kunnen accepteren wat heeft plaatsgevonden, mensen die mindful zijn en een optimistische kijk op de toekomst hebben zijn degenen die posttraumatische groei kunnen doormaken. Zij zien een toekomst die voor hen nog steeds waardevol is, ondanks dat wat gebeurd is. Dat vergt dat je breder kijkt naar je eigen leven.

Hoe moeten we omgaan met negatieve berichtgeving in de media zodat we ons welbevinden niet in negatieve zin laten beïnvloeden?

We zijn van nature geneigd om ons eerder te richten op negatieve dingen. Deze roepen negatieve emoties op en die blijven vaker langer hangen, dat is evolutionair zo bepaald. Maar dan kun je je realiseren dat je in staat bent om deze negatieve emoties te counteren door bewuster positieve emoties te zoeken. Zo raak je meer in balans. Laat de negatieve emoties gewoon binnen komen maar probeer daarna bewust positieve emoties op te roepen, daar moet je dan actief naar op zoek gaan. Bijvoorbeeld door naar de sportschool te gaan, een warm bad te nemen of een goede vriendin te bellen.

Geluk, wat versta jij daaronder?

Filosofen willen geluk graag vangen in een allesomvattende definitie waarbij ze denken aan vervolmaking, je potentieel ontwikkelen en zingeving. In de wetenschap willen we alles juist opdelen in kleinere meetbare stukjes. Wij kijken niet zozeer naar de term geluk maar naar de term welbevinden. Welbevinden kunnen we in drie dimensies opdelen: emotioneel welbevinden oftewel de mate waarin iemand positieve emoties ervaart, psychologisch welbevinden dat verwijst naar zingeving en sociaal welbevinden dat te maken heeft met maatschappelijke aspecten zoals deel uitmaken van een gemeenschap. Die drie dimensies hangen nauw met elkaar samen. Mensen ervaren welbevinden in verschillende mate. Ook daar speelt een genetische factor in mee. Ook is onderzocht of mensen vanuit een bepaalde blik naar hun leven kijken en of dat verschil maakt voor hun welbevinden. Kijken ze naar het heden met de ervaringen uit het verleden? Of meer met de blik naar de toekomst? Uitkomst van dat onderzoek is dat het om de balans gaat tussen beide, een vermenging tussen beide blikken is optimaal voor je welbevinden.

Waar word je zelf het gelukkigst van?

Als ik voel dat ik iets kan bijdragen aan het welbevinden en de positieve emoties van anderen.

Volgende week het laatste deel van dit drieluik!

Foto: Chris Peeters