Interview met sportpsychologen Afke van de Wouw en Yara van Gendt over de biologische effecten van visualisaties in de sport en bij revalidatie (1)

Wat hebben Wayne Rooney, Epke Zonderland, Mark Tuitert, Dries Mertens, Pieter van den Hoogeband, Robert Lewandowski, Louis van Gaal, Erben Wennemars en Novak Djokovic met elkaar gemeen, behalve dat ze allemaal werkzaam zijn (geweest) in de topsport?

Ze gebruiken allemaal visualisatie als instrument om hun sportprestaties nog verder te verbeteren. Sportpsychologen en performance coaches Afke van de Wouw en Yara van Gendt van WOUW Performance Coaching gevestigd in het innovatiecentrum van de KNVB Campus in Zeist weten daar alles van. Een interview over de praktische toepassing én verrassende resultaten van visualisatie – het (re)creëren van een gewenste ervaring in gedachten waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van alle zintuigen – binnen de sport en de gezondheidszorg.

Afke van de Wouw (45), van origine fysiotherapeut, studeerde Bewegingswetenschappen met als hoofdrichting Sportpsychologie. Met haar bedrijf WOUW Performance Coachingwerkt ze voor sportorganisaties zoals NOC*NSF, sportbonden en NLcoach. Ook geeft ze lezingen en cursussen voor sporters, trainers, coaches en (para)medici en begeleidt ze sporters, teams en coaches met name in het voetbal.

Yara van Gendt (27) heeft een master sport- en prestatiepsychologie afgerond aan de Universiteit van Amsterdam. Daarvoor heeft ze sociale-, arbeids & organisatiepsychologie gestudeerd aan de Universiteit van Utrecht. In 2018 heeft ze de Postacademische Opleiding tot Praktijk Sportpsycholoog aan de VU afgerond wat haar de titel SPORTPSYCHOLOOG VSPN® geeft. Yara is gefascineerd door het gegeven dat succes en falen verklaard én beïnvloed kunnen worden door je brein.

De proeftuin Revalidatie in Beeld (RIB) van Behandel Centrum Brabant (een organisatie die geriatrische revalidatiezorg verleent en een samenwerking is van Volckaert, De Riethorst Stromenland en Schakelring) onderzocht of implementatie van geleide-  en motor visualisatieoefeningen binnen de Schakelring kan bijdragen aan het herstel van cliënten die een nieuwe heup en een nieuwe knie hebben gekregen. WOUW Performance Coaching maakte deel uit van deze pilot waarbij het programma bestond uit ontspanningsoefeningen (inbeelden van favoriete plek), motorische verbeeldingsoefeningen (bijvoorbeeld het in de verbeelding oproepen van een normaal looppatroon) en oefeningen gericht op het verminderen van pijn. Daartoe werd een groep van 40 cliënten die deze visualisaties deden vergeleken met een even grote groep die deze niet hadden gedaan (controlegroep). Uit het onderzoek is gebleken dat de patiënten met een knieprothese die wel hadden gevisualiseerd een tweetal testen voor wat betreft hun mobiliteit (de Timed Up& Go test: opstaan van een stoel, een stukje lopen en terugkeren naar de stoel en een 10 meter looptest) na verloop van tijd significant sneller konden uitvoeren dan de controlegroep. De groep heuppatiënten die had gevisualiseerd kon de beide testen eveneens sneller uitvoeren dan de controlegroep, zij het dat hier net niet een significant verschil werd gemeten. Ook bleek de ervaren pijn in de beide groepen die hadden gevisualiseerd significant minder dan in de controlegroep.

Naar aanleiding van de uitkomsten van dit onderzoek is het de ambitie van Behandel Centrum Brabant om het geleide visualisatie en motor imagery programma uit te breiden naar dezelfde doelgroep bij de twee andere aangesloten zorgorganisaties en te verkennen of er ook verbreding mogelijk is naar andere doelgroepen.

Alle reden dus om het gesprek aan te gaan met Afke en Yara!

‘Train your brain like a muscle’

Afke, jij hebt veel ervaring opgedaan met het coachen en begeleiden van Olympische sporters en voetballers van eredivisieclubs. Wat zijn jouw ervaringen met het toepassen van visualisatie in de sport?

Bij individuele sporten zie je dat er meer gebruik wordt gemaakt van visualisatie om prestaties te verbeteren. Dat komt omdat individuele sporten een vaststaande cyclus kennen. Deze sporters weten dus precies wat ze op welk moment moeten doen, denk dan bijvoorbeeld aan topturner Epke Zonderland. Bij een teamsport als voetbal zijn er meer, ook onverwachte, situaties denkbaar. Dan werk je met what if scenario’s, bijvoorbeeld wat als we achter komen te staan, wat als ik een penalty moet nemen enzovoorts. Bijna alle voetballers denken de avond van tevoren al na over de wedstrijd, bijvoorbeeld als ze in bed liggen, en nemen dan diverse scenario’s door. Maar daar zit niet echt structuur of training in. De Engelse voetballer Wayne Rooney (voormalig speler van Manchester United en Everton en als ex-international topscorer aller tijden, redactie)gebruikt visualisatie wel als tool om zijn prestaties te optimaliseren. Ook Nike heeft een mooi filmpje opgenomen met Bayern München voetballer Lewandowski waarin mooi wordt uitgelegd wat visualisatie is. Nike noemt dit Train your brain like a muscle. Dus je ziet wel dat visualisatie steeds vaker wordt toegepast. Voorheen was het zo dat mensen naar een sportpsycholoog gingen als ze een probleem hadden. Nu is het steeds meer aan het opschuiven naar prestaties verbeteren, bijvoorbeeld door het toepassen van visualisaties.

Wat vinden mensen ervan als visualisatie ter sprake komt?

 Afke: Ik breng visualisatie als onderdeel van prestatie, daarom noem ik visualisatie een vorm van performance coaching. Soms ervaar ik wel wat weerstand omdat mensen denken dat het zweverig is, maar als ik uitleg hoe het werkt en vertel dat prestaties erdoor verbeteren begrijpen mensen dat het praktisch toepasbaar is. Dat helpt.

Is visualisatie bij Olympische sporters inmiddels ook een vrij normale tool om prestaties te verbeteren?

Afke: Jazeker! Steeds meer sporters durven er nu ook mee naar buiten te komen. Toen ik bij NOC*NSF zat was er voor Olympische sporters ook de mogelijkheid gecreëerd om een onderdeel visualisatie te doen. Maar het is altijd aan de sporter zelf om te kijken of hij of zij het daadwerkelijk wil gebruiken.

Betreft het hier altijd een geleide vorm van visualisatie? Met andere woorden, krijgt de sporter dan iets aangereikt waarop ingesproken tekst staat die hem of haar meeneemt in de verschillende stappen tijdens zo’n visualisatie?

Afke: Ja. We hebben drie soorten visualisaties. Eentje voor peak performance (topprestaties), eentje voor recovery (herstel) en eentje voor rehab (revalidatie). Die hebben we opgenomen en op een usb-stick gezet en die stick werd uitgedeeld aan alle sporters van het Nederlandse Olympische team.  Daarbij hebben we gezien dat die sporters die er vooraf al van hadden gehoord deze visualisaties eerder daadwerkelijk gingen gebruiken dan de sporters die daar nog nooit eerder kennis van hadden genomen. Dus een zekere begeleiding en uitleg daarbij is belangrijk voor de kans van slagen, met name moeten we zorgen dat de sporters snappen hoe het werkt. Je ziet ook dat sommige sporters met de opgenomen oefeningen beginnen en vervolgens de usb-stick niet meer nodig hebben omdat ze het zelf gaan doen.

‘Voor je hersenen maakt het niet uit of je de beweging in het echt doet of dat je je inbeeldt dat je een beweging uitvoert’

Kunnen jullie uitleggen waarom visualisaties werken?

Yara: Uit onderzoek is gebleken dat het voor je hersenen niet uitmaakt of je de beweging in het echt doet of dat je je inbeeldt dat je een beweging uitvoert. In beide gevallen zijn dezelfde hersengebieden actief en in beide gevallen worden dezelfde verbindingen gelegd in je brein. Er zijn ook onderzoeken gedaan waarbij bleek dat de spierkracht toenam ten gevolge van het enkel uitvoeren van visualisatieoefeningen. Dat verbaast heel veel mensen wel, veel mensen geloven daar niks van. Maar als ze het dan echt gaan doen, zien ze dat het werkt. Zo leren ze dat ze veel vaker kunnen trainen dan alleen die keren op het veld. Visualiseren kun je immers op elk moment van de dag doen.

Tot zover deel 1.  Volgende week dinsdag volgt deel 2 van dit interview over de biologische kracht van visualisaties.