Terugblik op presentatie tijdens 3e Nationaal Prehabilitatie Congres
Op 21 september j.l. was ik spreker tijdens het 3e Nationaal Prehabilitatie Congres in het UMCG in Groningen. Het was een zeer interessante en inspirerende dag met veel eye-openers. Nogmaals veel dank aan de congrescommissie voor de uitnodiging: Prof.dr. Joost Klaase, HPB en Levertransplantatiechirurg UMCG, drs. Allard Wijma, arts-onderzoeker HPB Chirurgie en prehabilitatie UMCG, drs. Heleen Driessens, arts-onderzoeker HPB Chirurgie en prehabilitatie UMCG alsmede de Stichting Fit4Surgery.
Mijn eigen verhaal
Ik begon met mijn eigen verhaal toen ik in 2016 plotseling een spannende buikoperatie moest ondergaan. Door dagelijkse hersentraining in de vorm van meditaties, affirmaties en visualisaties heb ik me in de zestien dagen tot aan mijn spoedoperatie intensief het allerbeste scenario ingeprent. Ik gaf mezelf dus elke dag voortdurend positieve suggesties zoals: de anesthesie en operatie verlopen perfect; ik ben sterk, ik ben kerngezond; ik krijg de allerbeste uitslag en na de operatie voel ik me uitstekend, heb ik geen pijn en herstel ik supersnel.
Dankzij de kracht van suggestie (waar hersenen heel vatbaar voor zijn) en de kracht van herhaling van positieve krachtige woorden en beelden voelde ik me steeds ontspannener worden, groeide mijn vertrouwen en werd ik gaandeweg steeds optimistischer.
Toen ik uit de operatie kwam, kreeg ik gelukkig de allerbeste uitslag. Maar het bijzondere was dat ik geen enkele pijn had. Ik heb daarom geen enkele keer op de morfinepomp hoeven drukken. Sterker nog, ik heb nog geen paracetamol gehad. En dat terwijl de anesthesist vooraf had aangegeven dat hij vanwege de zwaarte van de operatie ook een epiduraalkatheter in mijn rug wilde plaatsen om extra verdoving toe te dienen. Dat had ik geweigerd maar uiteindelijk heb ik dus geen enkele vorm van pijnstilling nodig gehad. Daarnaast voelde ik me meteen na het ontwaken kiplekker en heb ik binnen een paar dagen weer al mijn activiteiten kunnen oppakken met uitzondering van krachttraining (wat i.v.m. het litteken echt niet mocht) terwijl vooraf was aangegeven dat dit 6-8 weken zou duren.
Deze buitengewone ervaring heeft ertoe geleid dat ik vervolgens jarenlang intensief de wetenschap achter de biologische effecten van mindset op gezondheid en levensverwachting heb bestudeerd. Dit heeft geresulteerd in mijn boek ‘Zelfherstel van binnenuit. Optimaliseer je gezondheid met je gedachten, gevoelens en overtuigingen’ (2021) dat inmiddels door steeds meer zorgprofessionals aan hun patiënten wordt voorgeschreven. Bovendien dient het als basis voor het werk dat ik doe als spreker en coach gespecialiseerd in gezondheidsbevordering door mindsetoptimalisatie en mentale prehabilitatie (mensen geestelijk optimaal voorbereiden op operaties of zwaardere medische behandelingen zoals chemotherapie en bestraling).
Wat zegt de wetenschap?
Tijdens de rest van mijn presentatie ben ik achtereenvolgens ingegaan op:
- De wetenschappelijk onderbouwde gevolgen van preoperatieve angst op postoperatieve uitkomsten vergeleken met mensen die optimistisch en met vertrouwen de OK ingaan. De laatsten blijken een sterker immuunsysteem te hebben, minder pijn te ervaren, sneller en beter te herstellen en zich beter psychologisch te kunnen aanpassen na hartoperaties.
- De biologische effecten van de overtuigingen waarmee patiënten de OK in gaan. Overtuigingen zijn de basis van hun verwachtingspatroon. Uit studies naar het placebo-effect en nocebo-effect weten we dat het verwachtingspatroon de hersenen aanzet tot het activeren van diverse psychoneuro-immunologische en psychoneuro-endocrinologische processen. Bij een positief verwachtingspatroon bestaat er geloof in de werkzaamheid van behandeling/genezing/herstel. Dit leidt tot vertrouwen en optimisme -> placebo-effect: het brein maakt helende stoffen aan. Een negatief verwachtingspatroon betekent dat men geen geloof heeft in de werkzaamheid van behandeling/genezing/herstel. Dit leidt tot angst en stress -> nocebo-effect: het brein activeert gezondheidsbeschadigende effecten. Wetenschappers gaan zelfs zover dat ze het verwachtingspatroon een biologische selffulfilling prophecy noemen: jouw verwachtingspatroon bepaalt jouw biologische realiteit, zowel in positieve als in negatieve zin.
- Het gegeven dat het verwachtingspatroon van patiënten vooral in de spreekkamer van de arts tot stand komt. Daarom rust op de arts een bijzondere verantwoordelijkheid als het gaat om het zo optimaal mogelijk communiceren met patiënten. Dat wil zeggen: niet alleen voldoen aan de juridische verplichtingen (o.a. informed consent) door benoemen objectieve feiten, prognose/statistieken en bijwerkingen en risico’s van behandeling en medicatie, maar daarnaast óók aandacht besteden aan het geven van echte hoop op het best mogelijke case scenario (ook al is de kans nog zo klein), het relativeren van prognose/statistieken (een patiënt is immers geen statistiek en ook de arts weet niet of niet juist deze ene patiënt tegen alle verwachtingen in toch zou kunnen genezen), het bewust optimaliseren van de behandelingsverwachtingen door ook alle verwachte voordelen te benoemen en eventuele risico’s en bijwerkingen op een positieve manier te brengen. Dus in plaats van te benadrukken dat 5% van alle patiënten veel last ervaren, kan de nadruk gelegd worden op de 95% die geen enkele last ervan heeft (positive framing). Alleen door deze combinatie kan de arts het risico op het ontstaan van het nocebo-effect minimaliseren en de kans op het ontstaan van het placebo-effect maximaliseren.
- De wetenschappelijke onderbouwing van positieve postoperatieve effecten van meditatie en visualisatie als instrumenten van hersentraining. Zo leidt preoperatieve meditatie o.a. tot postoperatieve versterking van de afweer, verbeterde wondheling, vermindering van angst, pijn en complicaties en een sneller herstel. Indien patiënten voor hun operatie geleide visualisatie doen leidt dit erna o.m. tot betere wondheling, vermindering van angst, pijn en bloedverlies en een kortere opnameduur.
Conclusie
Mijn conclusie was dan ook dat de huidige prehabilitatieprogramma’s ten onrechte geen aandacht aan deze specifieke aspecten besteden. Vandaar mijn oproep om in elk prehabilitatieprogramma standaard hersentraining in de vorm van meditaties, affirmaties en visualisaties aan te bieden om zo de mindset en overtuigingen/verwachtingen van patiënten die geopereerd moeten worden te optimaliseren zodat ze er achteraf veel beter uitkomen. Dit is des te belangrijker nu het een bekend gegeven is dat het merendeel van de patiënten bang en gestrest is voorafgaand aan hun operatie. Bovendien zijn deze vormen van hersentraining bewezen effectief (er ligt al heel veel bewijs), laagdrempelig, goedkoop en veilig. Tot slot leidt structurele toepassing hiervan tot een aanzienlijk lager zorgkostenplaatje vanwege verminderde opnameduur, minder noodzaak tot pijnstilling, minder complicaties en minder heropnames.
Dus waar wachten we eigenlijk nog op?