Bij alle discussies over duurzame gedragsverandering richting gezonde(re) leefstijlkeuzes mis ik vaak die punten waar het volgens mij echt om draait: welke mindset overheerst in de betreffende persoon, welke overtuigingen koestert deze ten diepste over zichzelf en is deze in staat om de automatische (stress)piloot te verruilen voor bewuste ontspanning?

Mindset

Iemand die vol wrok, jaloezie, haat, cynisme, verbittering of woede zit, wordt dankzij de tsunami van bijbehorende stresshormonen en ontstekingsbevorderende stoffen van binnenuit daardoor zodanig ‘opgevreten’ dat er weinig energie over zal zijn voor leefstijlbevordering. Mocht deze persoon wel nog fut genoeg hebben om ondanks alles gezond te eten en te bewegen, dan worden de positieve effecten daarvan grotendeels of zelfs volledig door de beschadigende chronische stressreacties overruled.

Overtuigingen

Een overtuiging is een rotsvast geloof in iets dat niet noodzakelijkerwijs waar hoeft te zijn om effect te hebben. Iemand die zichzelf niet de moeite waard vindt, zal geen intrinsieke motivatie hebben om zo goed mogelijk voor zichzelf te zorgen. Iemand die keihard is voor zichzelf, is dat doorgaans ook voor zijn lichaam. Dat komt op de eerste plaats omdat overtuigingen je gedrag aansturen. Negatieve gezondheidsovertuigingen (‘Ik krijg toch elk najaar de griep’) nodigen niet uit tot zelfregie of in actie komen (boosten van het immuunsysteem).

Daarnaast leiden negatieve gezondheidsovertuigingen tot het ontstaan van het nocebo-effect; als mensen geen vertrouwen of geloof hebben in hun medische behandeling, arts, medicijn, genezing of snel herstel treden gezondheidsbeschadigende effecten op.

Tot overmaat van ramp overrulen negatieve overtuigingen de oprechte pogingen om gezonder te gaan leven. Als mensen hopen of zeggen dat ze dit keer ‘echt gaan afvallen’ en dat ook menen maar daar alsmaar niet in slagen, is het de moeite waard om te onderzoeken welke overtuigingen ze hebben over zichzelf. Als deze negatief zijn (‘Ik ben lelijk en daar zal mijn gewicht niets aan veranderen’) zullen deze de pogingen tot gewichtsverlies, hoe serieus ook, met succes saboteren.

Automatische piloot

Iemand die 24/7 in de mallemolen van zijn hoofd zit, overbelast is en op de automatische piloot door het leven gaat, ervaart zoveel ruis op de lijn dat hij niet eens meer het besef heeft dat hij zou moeten vertragen, laat staan dat er ruimte is om (pro)actief en structureel aan zijn gezondheid te werken. De automatische piloot zorgt ervoor dat we in dezelfde gewoontes en conditionering vast blijven zittten. Vaak gaat dit samen met een ‘verbroken’ connectie met het eigen lichaam en een disbalans tussen de beide hersenhelften. Deze disbalans zorgt ervoor dat de werkelijkheid duaal (afgescheiden) wordt ervaren en werkt gevoelens van eenzaamheid, isolatie en depressie in de hand.

Chronische stress

Om nog maar te zwijgen van de hoeveelheden mensen die dagelijks opgeslokt worden door stressvolle omstandigheden als armoede, geweld, verslaving(en), relatie- en werkproblematiek, verlies van een dierbare, mantelzorg en dergelijke. Dit kost volgens onderzoek zoveel energie dat de daaruit voortvloeiende vermoeidheid en vervelende gevoelens de zin om te sporten verminderen terwijl ze de zin in sigaretten juist vergroten. Ook vergroten vermoeidheid en stress de kans op een terugval in oude ongezonde gewoontes.

Duurzame gezondheidsbevordering: hoe dan wel?

Als er één les is die ik heb geleerd uit alle research en mijn eigen ervaring is het dat duurzame gezondheidsbevordering idealiter plaatsvindt vanuit een kalm en positief gemoed én vanuit een diepgevoeld respect en ontzag voor je eigen lichaam en geest. Meer in het bijzonder voor de kracht, wijsheid en zelfherstellende vermogens van je lichaam en voor de verstrekkende effecten die je geest daarop uitoefent. Deze bewustzijnstoestand daadwerkelijk bereiken is in onze ultra drukke wereld van afleiding, prestatiedrang en een verkeerde definitie van succes een enorme uitdaging.

Wat is nodig om de ideale uitgangspositie voor duurzame gedragsverandering te bereiken?

1.Kennisoverdracht

Als mensen begrijpen tot welke grootse prestaties hun lichaam en geest in staat zijn, snappen ze ook dat ze daarop zelf een hele grote invloed kunnen hebben. Veel mensen gaan er namelijk ten onrechte van uit dat ze machteloos zijn op dit punt. Vervolgens is de uitnodiging om te leren hoe ze dat zelf met laagdrempelige en praktische tools kunnen doen zodat ze verbinding maken met hun lichaam, ernaar leren luisteren en ontdekken dat geest en lichaam één zijn.

2.Ontspanning

Bewuste ontspanning is eveneens een onmisbaar element. Hiervoor is meditatie het meest geschikte instrument. Het is bewezen effectief, eenvoudig, (zo goed als) gratis en veilig, dus in principe geschikt voor iedereen (mensen met ernstige geestelijke problematiek zoals psychoses uitgezonderd). Vele tienduizenden wetenschappelijke studies hebben allang aangetoond dat regelmatige meditatie enorme geestelijke en lichamelijke gezondheidsvoordelen heeft. Zo zorgt het onder meer voor de broodnodige ontspanning en kalmte waardoor het immuunsysteem een natuurlijke boost krijgt. Ook leidt het vanzelf tot vertraging waardoor je uit de automatische piloot komt en je bewuster wordt van je leefstijl. Dat is heel belangrijk omdat je alleen datgene kunt veranderen waarvan je je bewust bent en die beslissing neem je uitsluitend in het hier en nu. Regelmatige meditatie zorgt verder voor minder angst- en paniekgevoelens, minder piekeren, meer geluks- en verbondenheidsgevoelens, een gezonder gevoel van eigenwaarde en een groter probleemoplossend vermogen. Daarnaast stimuleert het de ‘beginner’s mind’, een staat waarin je het leven aanschouwt als door de ogen van een kind: nieuwsgierig, met ontzag en verwondering. Dit bevordert gevoelens van dankbaarheid voor alles wat er al in je leven is. Ook voor je lichaam en geest die 24/7 hun stinkende best voor je doen. Dit helpt om vanuit een intrinsieke motivatie beter voor beide te willen zorgen.

Omdat er voor veel mensen nog steeds een zweem van onterechte zweverigheid bestaat rondom meditatie, is het belangrijk om duidelijk te maken dat het niets meer of minder is dan hersentraining door het vertragen van de ademhaling.

3.Koesteren van meer positieve emoties

Positieve emoties zoals liefde, dankbaarheid, optimisme, compassie, tevredenheid en vergevingsgezindheid zijn krachtige gezondheidsbevorderaars. Enerzijds omdat ze feelgoodhormonen produceren waardoor je je lekkerder in je vel voelt, minder pijn hebt en een gezondere bloeddruk ervaart. Anderzijds omdat ze de beschadigende gevolgen van stress dempen. Zo wijst onderzoek uit dat optimistische mensen maar liefst 7 jaar langer leven dan pessimistischer ingestelde mensen.

Als mensen op de hoogte zijn van deze gevolgen kunnen ze bewust meer positieve emoties gaan oproepen, bijvoorbeeld door terug te denken aan favoriete momenten of foto’s van dierbaren te bekijken (YouTube filmpjes over lachende baby’s en ondeugende katten helpen ook). Daarnaast kun je leren om optimistischer te worden met behulp van eenvoudige oefeningen uit de positieve psychologie. Het ervaren van meer dankbaarheid kun je trainen door regelmatige meditatie, mindfulness en oefeningen zoals het bijhouden van een dankbaarheidsdagboekje.

4.Ombuigen van negatieve overtuigingen naar positieve overtuigingen

Uit de wetenschappelijke studies die ik jarenlang heb bestudeerd voor mijn boek ‘Zelfherstel van binnenuit’ is de rode draad dat hoe mensen écht denken over zichzelf, hun lichaam, hun gezondheid, hun medische behandeling, hun medicatie en de manier waarop ze zullen verouderen de belangrijkste voorspellende factor is voor de werkelijkheid die zij op deze gebieden ervaren. Dat komt omdat verwachtingspatronen biologische selffulfilling prophecies zijn, zowel in negatieve als positieve zin. Dit blijkt overduidelijk uit alle onderzoeken naar het placebo-effect en het nocebo-effect.

Daarom is het van het grootste belang dat mensen onderzoeken wat hun overtuigingen zijn op dit vlak. Indien hun overtuigingen negatief zijn – laag zelfbeeld, sporten heeft toch geen zin, minimale toekomstverwachtingen, ongerustheid over voorgeschreven medicatie, angst voor een operatie of medische behandeling, geen geloof in genezing of herstel – is er werk aan de winkel.

5.Hersentraining

Dankzij de neuroplasticiteit (natuurlijke aanpassingsvermogen) van onze hersenen kunnen oude negatieve neurale verbindingen door hersentraining geleidelijk worden vervangen door nieuwe positieve neurale verbindingen. Dat vergt enerzijds dat je de beperkende verbindingen steeds minder gaat gebruiken (bijvoorbeeld door oefeningen hoe je uit een negatieve gedachtenspiraal kunt komen) en anderzijds dat je nieuwe positieve verbindingen tot stand brengt (bijvoorbeeld door oefeningen om optimistischer te worden). Door de kracht van de herhaling worden deze verbindingen steeds steviger. Want net als met spieren is het ‘use them or lose them’ en net als krachttraining de oplossing is voor sterkere spieren is breintraining de oplossing voor sterkere positieve overtuigingen.

De ideale hersentraining begint met een meditatie om in de juiste ontspannen en ontvankelijke staat te komen. Gevolgd door een visualisatie waarbij je met gesloten ogen een gewenste situatie zo levendig mogelijk voorstelt. In your mind’s eye dus. Omdat hersenen niet of nauwelijks het verschil kunnen zien tussen de werkelijkheid en een ‘levensecht’ ingebeelde situatie worden bij elke visualisatie nieuwe neurale verbindingen aangelegd. Hoe vaker je dit doet, hoe sterker deze worden. Door de kracht van de herhaling prent je de ideale situatie als het ware in je brein in. Hierdoor ontstaat er op een bepaald moment een omslagpunt waarbij je hersenen je lichaam anders gaan aansturen. Deze breintraining bestaat daarnaast uit herhaaldelijke affirmaties. Affirmaties zijn positieve krachtspreuken die je net zolang herhaalt, totdat je brein ze voor waar aanneemt. Zo ondersteunen ze het ‘downloaden’ van nieuwe positieve overtuigingen in je ‘systeem’.

Duurzame gedragsverandering begint dus in de geest.